Savez sindikata Republike Srpske, kao jedina reprezentativna sindikalna centrala, nakon dvije godine predanog rada, zvanično je predstavio Novi sistem plata u Republici Srpskoj.
Urediti sistem plata u Republici Srpskoj, jer je trenutni način isplate plata neodrživ, jeste primarni cilj Saveza. Na dokumentu je radio tim stručnih mladih ljudi Saveza sindikata Republike Srpske, uz podršku eksternih stručnjaka iz oblasti ekonomije, koji su dali svoj doprinos, ali i potvrdu da je naša ideja provodiva i važna za Srpsku.
Zašto Novi sistem plata?
U Republici Srpskoj od 2016. godine nemamo zaključen ni Opšti kolektivni ugovor, ni posebne kolektivne ugovore u privrednim djelatnostima. Danas, zbog nepostojanja kolektivnih ugovora, koji treba da urede plate i primanja radnika, svaki treći radnik prima najnižu platu, a trebalo bi tek oko 5% NK radnika da prima najnižu platu, tačnije njih oko 12.000. Od ovih 12.000 NK radnika, njih oko 3.000 radi u javnom sektoru (obrazovanje, zdravstvo, uprava, pravosuđe, policija i sl.), a ostalih 9.000 radi u privrednim proizvodnim i uslužnim djelatnostima.
Iako Ustav Republike Srpske i Zakon o radu Republike Srpske propisuju da svako po osnovu rada ima pravo na platu odnosno zaradu, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, u praksi to nije slučaj. U uslovima kada nemamo zaključen Opšti kolektivni ugovor i posebne kolektivne ugovore u privredi, a utvrđivanje iznosa plate (osim iznosa najniže plate) nije precizno definisano zakonom, poslodavci koriste situaciju i putem svojih internih akata, pravilnika o radu ili odluka utvrđuju iznos plate, a što je suprotno Ustavu Republike Srpske i Zakonu o radu.
Analiza plata
Podsjećamo, najniža neto plata u Republici Srpskoj u 2024. godini iznosi 900 KM i za 200 KM je veća u odnosu na 2023. godinu i kao takva predstavlja zaštitnu kategoriju za radnike bez kvalifikacija, znači samo za NK radnike. Zakonska obaveza poslodavaca je da na najnižu platu obračuna minuli rad, noćni rad, prekovremeni rad. To znači da NK radnik sa, na primjer, deset godina radnog staža treba da primi najmanje 925 KM neto plate, radnik sa 20 godina 949 KM, radnik sa 30 godina 974 KM, a radnik sa 40 godina radnog staža najmanje 998 KM neto plate.
Najočigledniji primjer zloupotrebe najniže plate jeste sektor građevinarstva. Od oko 12.000 zaposlenih u poslovnim subjektima u ovom sektoru, njih oko 1.000 ili oko 8% su NK radnici. Prosječno isplaćena plata u ovom sektoru u martu 2024. godine je samo 1,22 puta veća od najniže plate i iznosi svega 1.097 KM, dok su privredni subjekti u 2023. godini ostvarili dobit od oko 309 miliona KM i veća je za oko 100 miliona KM ili 46% nego u 2022. godini. Pored sektora građevinarstva, situacija nije mnogo drugačija i kada je riječ o drugim privrednim proizvodnim i uslužnim djelatnostima.
Zbog svega navedenog, ne iznenađuju podaci APIF-a RS da su privredni subjekti u 2023. godini ostvarili dobit najmanje u iznosu od oko 3,5 milijarde KM, što je za oko 719 miliona KM ili 26% više nego u 2022. godini, dok posmatrano u odnosu na 2020. godinu privredni subjekti su gotovo udvostručili dobit i veća je za oko 1,6 milijardi KM.
Zvanične potvrde zloupotrebe najniže plate
Zloupotrebu najniže plate u Srpskoj potvrđuju i zvanični podaci Poreske uprave Republike Srpske da je u martu 2024. godine neto platu do 1000 KM primilo 91.211 radnika ili 31,02%. , dok je platu do republičkog prosjeka primilo 188.278 radnika ili njih oko 64% (gotovo dvije trećine radnika).
Ravnoteža i pristojan život od zarađene plate
Suština novog sistema plata je uređenje minimuma elementarnih prava vrednovanja rada.
Elementi za utvrđivanje osnovne plate radnika treba da budu:
- polazni najniži koeficijenti prema stručnim spremama, predviđeni poslovima stručne spreme i radnih zadataka kod poslodavca i
- najniža plata u Republici Srpskoj
Ovo znači da se sistem plata može urediti zaključivanjem Opšteg kolektivnog ugovora, kojim će se utvrditi polazni (najniži) koeficijenti za obračun plata, prema stručnim spremama predviđenim sistematizacijom poslova i radnih zadataka za svako radno mjesto, čime se ne ograničava kolektivno pregovaranje.
Uređenje sistema plata u Republici Srpskoj (najniža plata puta polazni koeficijent) zaključivanjem Opšteg kolektivnog ugovora i posebnih kolektivnih ugovora rezultiralo bi zakonitim i pravičnim utvrđivanjem plata za sve radnike u Republici Srpskoj.
Predloženi koeficijenti bi bili:
NK -1; KV-1,4; SSS-1,75; VKV-1,85; VŠS-2,2; VSS-2,75;
Značaj uređenja sistema plata
Novi sistem plata u Republici Srpskoj bi doveo do prevođenja značajnog dijela poslovanja iz nelegalnih u legalne tokove, odnosno smanjenja sive ekonomije, više novca bi se slijevalo u Budžet RS, a i socijalne fondove.
Primjera radi, ovo bi značilo da najmanje 60.000 radnika u Republici Srpskoj prima cjelokupni iznos plate legalno na tekući račun, a ne u koverti, što je sada praksa. Primjera radi, radnik u realnom sektoru koji prima najnižu platu u neto iznosu od 900,00 KM, bruto iznosu 1.344,26 KM, na taj iznos, taj isti radnik u prosjeku u koverti dobije najmanje još 300,00 KM.
Ukoliko tih 300,00 KM prevedemo u legalne tokove isplate plata, neto plata radnika će iznositi 1.200,00 KM, bruto 1.836,07 KM. Razlika poreza i doprinosa na povećanje plate od 300,00 KM je 191,81 KM. Od tog iznosa Vlada će, na osnovu Zakona o podsticajima u privredi, vratiti poslodavcu 70% od plaćenih doprinosa na povećanje plate radnika, odnosno 106,72 KM.
Dakle, prevođenje nelegalnog dijela plate (plate u koverti) u legalne tokove, poslodavac bi izdvojio dodatno samo jednu trećinu uplaćenih doprinosa i porez, odnosno 85,09 KM.
Novi sistem plata za radnike bi značio sigurnost, ravnotežu i pristojan život od zarađene plate!
Sigurno da bi zakonito i pravično utvrđivanje plata rezultiralo i manjim odlaskom radnika i njihovih porodica sa ovih prostora, jer je plata tj. njen iznos jedan od osnovnih razloga odlaska radne snage iz Republike Srpske, tako da bi se na ovaj način riješio ovaj problem, a ne povećanjem kvota radnih dozvola za strance što stalno traže poslodavci zbog nedostatka radne snage.
Savez sindikata Republike Srpske angažovao je i eksterne stručnjake iz oblasti ekonomije, koji su dali svoj doprinos pri izradi ovog značajnog dokumenta. Dr Saša Stevanović uradio je Makroekonomsku analizu Republike Srpske u kontekstu novog sistema plata i predložio ravnotežne koeficijente. Novi sistem plata u narednom periodu biće predmet pregovora socijalnih partnera u Srpskoj.
- Predloženi koeficijenti – Savez sindikata Republike Srpske
- Ravnotežni koeficijenti – Dr Saša Stevanović
Prijedlog Saveza sindikata Republike Srpske podrazumjeva utvrđivanje najnižih plata u skladu sa poslom koji radnik obavlja na radnom mjestu i stručnom spremom koju posjeduje, a koja se usklađuje sa Aktom o sistematizaciji radnog mjesta kod poslodavca.
Ovaj model Novog sistema plata se u prvoj fazi referira na realni sektor. Ukoliko bi ovaj model bio prihvatljiv, to bi značilo realan osnov za povećanje plata i drugim radnicima u Republici Srpskoj.
Podsjećamo, radnici u realnom sektoru nemaju zaključene posebne kolektivne ugovore i isključivo zavise od volje poslodavca, dok su u javnom sektoru plate regulisane zakonima o platama i kolektivnim ugovorom.
