U Tesliću je 1.7.2021. godine, na VII Kongresu Saveza sindikata Republike Srpske, pod sloganom IMAM PRAVO VIŠE, ČLAN SAM SINDIKATA, usvojena Rezolucija o sistemu plata u Republici Srpskoj, koja predviđa rad na posebnim zakonskim propisima, jer način utvrđivanja i visine plate nije potpuno i jasno određen. Iako se plata prema Ustavu Republike Srpske utvrđuje samo Zakonom i Kolektivnim ugovorom, u praksi se obračun i visina plate utvrđuju Pravilnikom o radu i drugim opštim aktima poslodavaca, te Ugovorom o radu, a nisu jasno definisani ni elementi osnovne plate i pojma radnog učinka. Zbog svega navedenog, Savez sindikata RS će u narednom periodu, između ostalog, tražiti izmjene zakonskih i podzakonskih propisa kojima će se utvrditi novi sistem plata u RS, da se plata može utvrđivati isključivo Zakonom i Kolektivnim ugovorom.
Uvažavajući i poštivajući relevantne odredbe Ustava Republike Srpske u kojem je u članu 39. propisano da svako po osnovu rada ima pravo na platu, odnosno zaradu, u skladu sa Zakonom i kolektivnim ugovorom, Zakona o radu Republike Srpske (,,Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 1/16 i 66/18) u kojem je propisano da radnik ostvaruje pravo na platu, da se radnicima garantuje jednaka plata za isti rad ili rad iste vrijednosti koji ostvaruje kod poslodavca, da se plata za obavljeni rad i vrijeme provedeno na radu sastoji iz osnovne plate i dijela plate za radni učinak, da su elementi za određivanje osnovne plate koeficijent složenosti poslova i cijena rada, te da radnik ima pravo na uvećanja plate, delegati Sedmog kongresa Saveza sindikata Republike Srpske donose
Rezoluciju o sistemu plata u Republici Srpskoj
Pravo radnika na platu je osnovno pravo iz radnog odnosa. Sistem plata u Republici Srpskoj nije dobro uređen i na to ukazuju ogromne razlike u platama na istim poslovima u različitim dijelovima privrednog i javnog sektora, kao i veliki broj neujednačenih propisa koji regulišu pojam, sastav, te način utvrđivanja obračuna i visinu plate. Pojam plate u zakonodavstvu Republike Srpske nije precizno i jasno definisan. Samo u Zakonu o radu pominju se različiti termini: osnovna plata, neto plata, najniža plata, zarada, bruto plata, plata, plata prije oporezivanja, plata nakon oporezivanja, plata uvećana za doprinose, naknade plate, uvećanja plate, koeficijent, cijena rada, radni učinak, ostala primanja….
Istovremeno, način utvrđivanja visine plate nije potpuno i precizno određen. Iako se plata prema Ustavu Republike Srpske utvrđuje samo Zakonom i Kolektivnim ugovorom, u praksi se obračun i visina plate, utvrđuju Pravilnikom o radu i drugim opštim aktima poslodavca, te Ugovorom o radu. Problem u primjeni zakonske odredbe, predstavlja i nedovoljno jasno definisanje elemenata osnovne plate, te pojma radnog učinka, koji samo u sintezi čine platu za obavljeni rad i vrijeme provedeno na radu.
Međutim, u praksi se pokazalo da poslodavci radnicima isplaćuju samo dio plate koja se odnosi na osnovnu platu, dok se plata za radni učinak, niti obračunava niti isplaćuje. Dio plate za radni učinak je najčešće zloupotrebljavan pravni institut, koji se primjenjuje kao negativan korektivan faktor, odnosno osnov za umanjenje plate. Isto tako, prema važećoj zakonskoj regulativi, poslodavci radnicima mogu utvrditi samo iznos plate, bez elemenata za određivanje plate, kao i obaveznih zakonskih uvećanja plate.
Jedna od karakteristika sistema plata Republike Srpske u dijelu javnog sektora, jeste postojanje niza zakonskih rješenja kojima se, na bitno drugačiji način, definiše pojam plate za budžetske korisnike u odnosu na ostale zaposlene u Republici Srpskoj.
Posebnim zakonima o platama u dijelu javnog sektora, propisano je da se plata zaposlenih sastoji od osnovne plate, uvećanja plate i naknada propisanih zakonom. Takođe je definisano da platu čini plata prije oporezivanja porezom na dohodak, te da je bruto plata – plata uvećanja za doprinose. Ovim posebnim zakonima, regulisano je da se plata uvećava po osnovu: godina staža osiguranja, rada noću, rada tokom republičkih praznika i drugih dana kada se po zakonu ne radi, otežanih uslova rada. Definisano je i da su naknade za topli obrok i regres, a u pojedinim oblastima i naknada plate za težinu, prirodu posla i posebne uslove rada, uračunate u iznos osnovne plate i ne mogu se posebno iskazivati.
Dakle, primjetne su razlike u pojmu plate, elementima plate, načinu obračuna plate, koji može dovesti do niza nedoumica u samom sistemu plata. Ovakav način obračuna plata i samih definicija plata, kroz različite zakone u Republici Srpskoj dovodi do niza nejasnoća i nedorečenosti kod samog obračuna plata, zloupotreba u samom sistemu plata, a samim tim i pravne nesigurnosti.
Zbog nejasnog i komplikovanog određivanja osnovne plate radnika dolazimo u situaciju da radnici budu različito vrednovani i plaćeni za rad iste vrijednosti za koje je potrebna ista stručna sprema. Iz tih razloga, poslodavci putem svojih internih akata ili putem Ugovora o radu, utvrđuju visinu plate direktno sa radnikom, jedan na jedan i to iznos plate koji se kreće uglavnom u visini najniže plate ili neznatno iznad iznosa najniže plate bez obzira da li se radi o NK, KV, SSS ili Visokoj stručnoj spremi. Zbog toga su plate tako niske, a kontrolni organi nemaju mehanizme – zaključene kolektivne ugovore na osnovu kojih bi mogli utvrditi iznos plate, odnosno nemaju osnov da pored očigledne povrede zakonskih propisa sankcionišu poslodavca. Situacija je posebno teška u preduzećima i privrednim društvima u kojim nije organizovan Sindikat.
Zato tražimo:
- izmjene zakonskih i podzakonskih propisa kojima će se utvrditi novi sistema plata u Republici Srpskoj, što je kao zahtjev Saveza sindikata Republike Srpske predviđeno u Programu ekonomskih reformi Vlade Republike Srpske,
- da se u skladu sa ustavnim odredbama, plata može utvrđivati isključivo Zakonom i Kolektivnim ugovorom, a ne internim aktima poslodavca i Ugovorom o radu,
- da prava propisana Zakonom o radu jednako pripadaju svim radnicima u Republici Srpskoj.
- da jedan od elemenata za utvrđivanja osnovne plate bude najniža plata umjesto cijene rada,
- da se na iznos najniže plate dodaju sva uvećanja plate, naknade i ostala primanja,
- utvrđivanje donje granice plata – polaznih koeficijenata po stručnim spremama, propisanih aktom o sistematizaciji poslova i radnih zadataka za svako radno mjesto.
